Ayrımcılık Tazminatı Nedir?

Ayrımcılık tazminatı İş Kanunu Madde 5/6’da işverenin eşit davranma yükümlülüğüne aykırı hareket etmesinin yaptırımı olarak düzenlenmiştir. İş Kanununda ayrımcılık tazminatının en fazla 4 aylık ücret kadar olabileceği hüküm altına alınmıştır. Ayrımcılık tazminatı şartları her somut olayın özelliklerine göre değişir. İşçiye herhangi bir nedenle uygulanan ayrımcılık durumu var ise, ayrımcılık tazminatı isteme hakkı doğar. İşçinin ayrımcılık tazminatı ile birlikte kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve varsa diğer işçilik alacaklarını isteme hakkı da vardır.

Ayrımcılık tazminatı talebinde bulunan işçi, işverenin eşit davranma yükümlülüğüne aykırı davrandığını ispatlamalıdır. Ancak olayın özelliklerine göre, işverenin eşit davranma yükümlülüğünü ihlal ettiği açık bir şekilde ortada ise, işveren eşit davranma yükümlülüğünü ihlal etmediğini ispatlamalıdır.

Ayrımcılık yasağının dayanağı yalnızca yerel hukuktaki düzenlemeler değil, aynı zamanda uluslararası sözleşmeler ve mevzuatlardır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 14’de “Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya sosyal köken, ulusal bir azınlığa mensupluk, servet, doğum veya herhangi başka bir durum bakımından hiçbir ayırımcılık yapılmadan sağlanır”. ifadelerine yer verilerek ayrımcılık yasağının çerçevesi belirlenmiştir.

111 Sayılı Ayrımcılık Sözleşmesi Madde 1-A’da, “Irk, renk, cinsiyet, din, siyasal inanç, ulusal veya sosyal menşe bakımından yapılan iş veya meslek edinmede veya edinilen iş veya meslekte tabi olunacak muamelede eşitliği yok edici veya bozucu etkisi olan her türlü ayrılık gözetme, ayrı tutma veya üstün tutma” belirtilerek, bu hususlar ayrımcılık olarak nitelendirilmiştir.

Anayasa Madde 10/1’de ise “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir” kuralına yer verilerek asıl olanın eşitlik olduğu vurgulanmıştır.

Ayrımcılık Tazminatı Hukuki Dayanakları

İş Kanunu Madde 5’de “İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz. İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz”. denilerek işçiler arasında herhangi bir nedenle ayrımcılık yapılamayacağı açıkça ifade edilmiştir.

Bununla beraber Avrupa Birliğinin 2000/48/AB, 2000/73/AB, 2000/78/AB, 2006/54 sayılı yönergelerinde iş yerinde ayrımcılık hususu tanımlanmış ve doğrudan ve dolaylı ayrımcılık olarak sınıflandırma yapılmıştır. Buna göre; bir işçi yasaklanan ayırımcılık nedenlerinden dolayı, örneğin; cinsiyeti, gebeliği veya ırkı, dili nedeniyle, bir başka işçinin muhatap olduğu veya olacağı davranışa göre daha olumsuz, daha az lehe, bir davranışa muhatap kalıyorsa doğrudan ayırımcılık; buna karşın görünüşte yasaklanan ayırımcılık nedenleri ile bir ilgisi bulunmayan işveren kararı, davranışı veya işlemi, örneğin bir cinse mensup kişileri diğer cinse mensup kişilere göre özel olumsuz bir duruma sokmakta, olumsuz biçimde etkilemekte ise dolaylı ayrımcılık söz konusudur.

Ayrımcılık Tazminatı Örnekler Durumlar

1. İşveren açısından fesih nedeni olarak kabul edilecek davranışta bulunan ve aynı konuda olan işçilerden bir kısmının iş sözleşmesi bu nedenle feshedilmezken, bu davranışın bazı işçiler için fesih sebebi olarak kullanılması , dolaylı ayrımcılık ve dolayısı ile eşit işlem borcuna aykırılık teşkil eder. (Yargıtay 9. HD. – 2016/2659 K.)
2. İşyerinde tüm işçilerin maaşlarına zam yapılırken, bir işçinin veya bir kısım işçinin maaşına haksız bir şekilde zam yapılmaması ayrımcılık tazminatı ödenmesini gerektirir. Bununla beraber, maaş zammı gibi konularda işçiler arasında kıdem, mesleki bilgi gibi farklılıklar var ise, bu durumda farklı zam uygulamaları olabilir.

Ayrımcılık Tazminatı ve Kötüniyet Tazminatının Farkları Nelerdir?

Ayrımcılık tazminatı, işverenin eşit davranma yükümlülüğüne aykırı davranması halinde işçiye ödenen ve zarar koşuluna bağlı olmayan bir tazminattır. Kötüniyet tazminatı ise; işverenin Türk Medeni Kanunu Madde 2’de belirtilen dürüstlük kuralına aykırı davranmasının bir sonucudur.

İşverenin kötüniyetli bir şekilde işçinin iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kötüniyet tazminatı gündeme gelir. Örneğin işçinin hamile olması nedeniyle, sözleşmesinin makul ve meşru olmayan bir nedene dayandırılarak feshedilmesi durumunda kötüniyet tazminatı isteminde bulunulabilir.

İş güvencesinden yararlanan işçi kötüniyet tazminatı isteminde bulunamazken, aynı statüdeki işçi ayrımcılık tazminatı isteminde bulunabilir.

Ayrımcılık Tazminatının Zamanaşımı Süresi

İşçilik alacaklarında faiz ve zamanaşımı, hakkın elde edilebilmesi bakımından önem arz etmektedir. 7036 Sayılı yasa gereğince; 25.10.2017 tarihinden sonra sona eren iş sözleşmelerinde ayrımcılık tazminatı zamanaşımı 5 yıldır.

Ayrımcılık Tazminatı Faiz Başlangıcı ve Uygulanacak Faiz Türü Nedir?

Ayrımcılık tazminatı faizi, davalının temerrüde düşürüldüğü tarihtir. Buna göre davalıya ayrımcılık tazminatı istemi için gönderilecek ihtarname ya da arabuluculuk son tutanak tarihi veyahut da dava tarihi faiz başlangıç tarihi olarak kabul edilmektedir. Ayrımcılık tazminatına yasal faiz uygulanır.

İlginizi Çekebilir: Arabuluculuk Son Tutanak Tarihinden İtibaren Faiz İstenebilir

Ayrımcılık Tazminatı Hesaplama

Ayrımcılık tazminatı hesaplama yapılırken ayrımcılık tazminatının hesabında ölçüt alınacak ücretin bilinmesi gerekir. Bu kapsamda ayrımcılık tazminatı, ayrımcılık durumunun öğrenildiği tarihteki çıplak brüt ücret üzerinden hesaplanır. Ayrımcılık tazminatı en fazla 4 aylık ücret kadar olabilir. Ayrımcılık tazminatı olayın koşullarına göre değişeceği için doğrudan bir hesaplama olanağı yoktur.

Ayrımcılık Tazminatı Ne Kadar?

4857 sayılı İş Kanunu’na göre, işverenin, işçiyi ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrımcılığa tabi tutması durumunda, işçi tazminat talep edebilir.

Ancak, kanunda ayrımcılık tazminatı için belirli bir miktar belirtilmemiştir. Tazminatın miktarı, mağdurun yaşadığı zararın büyüklüğüne ve durumun özelliklerine göre belirlenir. Bu nedenle, ayrımcılık tazminatının miktarı, her olayda farklı olabilir.

Ayrımcılık tazminatı hakkında İş Hukuku Avukatı ile iletişime geçin.

Av. Burak DEMİR / Yazar
İş Hukuku alanında çalışan Avukat Burak Demir; dava, arabuluculuk, hesaplama ve danışmanlık hususlarında hukuki hizmet vermektedir.